Woreczko Meteorites

Jan Woreczko & Wadi

  Google (new window)eBay.com (new window)Meteoritical Bulletin Database (new window)Meteoritical Bulletin Database News (new window)

Diageneza
(diagenesis«

 

Diageneza – osad świeżo złożony jest luźny, miękki i zazwyczaj przesiąknięty wodą. Pod wpływem różnych czynników ulega on przeobrażeniom chemicznym i fizycznym, które prowadzą do tego, że staje się spoisty, twardy i prawie zupełnie pozbawiony wody. Procesy do tego prowadzące przebiegają w warunkach ciśnienia i temperatury nie różniących się lub niewiele różniących się od tych warunków, w jakich osad został złożony. Procesy diagenetyczne rozpoczynają się zazwyczaj bardzo wcześnie, najczęściej już w trakcie tworzenia się osadu, a trwać mogą bardzo długo, działając jeszcze wtedy, kiedy osad straci kontakt ze środowiskiem (morzem, pustynią, itd.), w którym został utworzony.

  Osad odpowiednio głęboko pogrążony może dostać się w strefę znacznie podwyższonego ciśnienia i temperatury. Jeśli zmiany wzrostem ciśnienia i temperatury, są już tego rodzaju, że minerały skałotwórcze, jak minerały iłowe, skalenie, miki i kalcyt zaczną ulegać przeobrażeniom, a w teksturze skały zacznie się zaznaczać reorientacja składników, proces przeobrażeń nazywamy metamorfizmem. Wszystkie przeobrażenia fizyczne i chemiczne zachodzące w osadzie, które nie wytwarzają zmian metamorficznych wyżej zaznaczonych, nazywamy za J.Waltherem (1894) diagenezą. Między diagenezą a metamorfizmem nie ma jednak wyraźnej granicy.

  Diageneza zaczyna się, jak zaznaczyliśmy, już wtedy kiedy osad tworzy się. W morzu, w początkowym stadium zaznacza się nieraz wpływ wody morskiej na osad. Ten rodzaj przemian nazywamy diagenezą halmyrolityczną, a przemiany fizyczne i chemiczne w świeżo złożonym osadzie diagenezą wczesną. Prowadzą one po jakimś czasie najczęściej do tego, że miękki osad staje się twardą skałą. Ten proces twardnienia nazywa się lityfikacją (F.Pettijohn, 1949); dzięki niemu piasek staje się piaskowcem, ił – iłowcem lub łupkiem ilastym, muł wapienny – wapieniem, żwir – zlepieńcem itd. Nieraz proces diagenetyczny na tym się nie kończy i przemiany fizyczne, a zwłaszcza chemiczne odbywają się jeszcze po stwardnieniu utworu. Jest to diageneza epigenetyczna, zwana epigenezą. Zazwyczaj trudno jest oddzielić skutki procesów lityfikacyjnych od epigenetycznych, gdyż nieraz nie jest pewne, czy przeobrażenia zostały dokonane przed czy po zupełnej lityfikacji skały. Za zmiany epigenetyczne, uważa się przeobrażenia, które zachodzą w warunkach temperatury i ciśnienia zbliżonych do panujących w czasie formowania się osadu, tzn. odbywających się jeszcze blisko powierzchni ziemi.

  Utwory osadowe mogą dostać się wskutek narastania osadów w zbiorniku (np. w głębokim morzu) bądź wskutek tektonicznego pogrążania w strefę wyższego ciśnienia i wyższej temperatury, niż te, które panowały podczas ich odsadzanie się i lityfikacji. Ciśnienie i temperatura nie są jeszcze tak wysokie, by wywoływać zmiany metamorficzne w pospolitych skałach osadowych (iłowcach, piaskowcach, wapieniach itd.), ale niektóre utwory osadowe, jak węgiel, bitumity i sole są wrażliwsze na działanie podwyższonej temperatury i ciśnienia i ulegają daleko idącym przeobrażeniom. Ten rodzaj głębokiej diagenezy nazwano katagenezą.

  Ponieważ przypuszcza się, że antracyty tworzyły się na głębokości 6–8 km przy temperaturze dochodzącej do 240oC, a skały osadowe im towarzyszące nie okazują jaszcze żadnych istotnych zmian, tę głębokość można uznać za dolną granicę katagenezy. Poniżej tej głębokości i w temperaturze wyższej od 240–250oC zaczynają się już wyraźniejsze objawy metamorficzne.

  W procesach diagenetycznych główną rolę gra twardnienie koloidów, kompakcja osadów wywołana ciężarem gromadzących się osadów i procesy rekrystalizacyjne polegające na rozpuszczaniu i strącaniu się związków chemicznych. [...]

Przypisy


 † Wiele pojęć stosowanych w badaniach i opisach meteorytów wywodzi się z geologii. Nie zawsze w prosty sposób można przenieść definicje „ziemskie” na „kamienie z nieba”. Postanowiłem w przypadku niektórych pojęć uzupełnić ich definicje o opisy zaczerpnięte z książek. Mam nadzieję, że pozwoli to w łatwiejszy sposób wyjaśnić co zacz ;-)

Źródła (sources)


[Książkiewicz 1968]

                                 

Page since: 2009

Page update: 2020-02-22 19:50